Wydarzenie, które odbyło się 25 czerwca w siedzibie Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego, zbiegło się z wyjątkowym momentem, w którym z przylądka Canaveral na Florydzie w kosmos poleciał dr inż. Sławosz Uznański-Wiśniewski – pierwszy Polak, który niebawem zamieszka na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej!
– Jadąc do Poznania oglądałam gdzieś na wysokości Konina start i bardzo się cieszę, że dzisiejsze spotkanie zbiegło się z tak ważnym wydarzeniem. Jutro będziemy w Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie śledzić dokowanie kapsuły Dragon z Polakiem na pokładzie do ISS – mówiła prof. Hanna Rothkaehl, kierownik Zakładu Fizyki Plazmy CBKPAN.
Wśród gości uroczystego posiedzenia konsorcjum POLFAR znaleźli się m.in. przedstawiciele Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Centrum Badań Kosmicznych PAN, Narodowego Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS, ESO, CTAO ERIC oraz oczywiście członkowie konsorcjum POLFAR z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Zielonogórskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk Warszawa/Toruń oraz Uniwersytetu Szczecińskiego i Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego.
LOFAR (Low-Frequency Array for radio astronomy – Sieć Radiowa Niskiej Częstotliwości w służbie astronomii) to europejski, wieloantenowy radioteleskop, który wykorzystuje zjawisko interferencji fal radiowych do badania wszechświata na bardzo niskich częstotliwościach. 52 anteny LOFAR-u są rozmieszczone w różnych krajach Europy, m.in. w Niemczech, Polsce, Francji, Wielkiej Brytanii, Szwecji oraz w będącej sercem tego projektu Holandii, gdzie znajduje się aż 38 z nich. Wszystkie te stacje są połączone superszybką siecią komputerową, a zebrane dane są przetwarzane przez superkomputery.
POLFAR natomiast to stworzone w 2007 roku polskie konsorcjum naukowe, którego głównym celem jest koordynacja i rozwój polskiego udziału w projekcie LOFAR.
Pobierz (PDF, 0,5MB): LOFAR_POLFAR_w sieci_PIONIER.pdf
W Polsce obecnie działają trzy stacje LOFAR-u, które są częścią sieci POLFAR, zlokalizowane w Łazach koło Krakowa, Bałdach koło Olsztyna i w podpoznańskim Borówcu. Dzięki konsorcjum POLFAR Polska ma swój wkład w innowacyjne badania kosmosu, które pozwalają na niemożliwe jeszcze do niedawna obserwacje przestrzeni międzygwiezdnej.
Koordynacja projektu LOFAR i wszelkie operacje na danych z tego systemu odbywają się w centrum na Uniwersytecie w Groningen (Holandia). Spotkanie w PCSS nie mogło więc odbyć się bez wystąpień gości z Niderlandów, w tym przewodniczącej Rady LOFAR ERIC – Jacqueline Mout, która połączyła się z gośćmi zdalnie i podziękowała wszystkim partnerom, podkreślając, że projekt był rezultatem lat dialogu i współpracy, a ustanowienie LOFAR ERIC to manifestacja siły europejskiej nauki i Polska powinna odgrywać kluczową rolę w tej podróży.
O szczegółach działania systemu LOFAR oraz planach jego rozwoju opowiedział zgromadzonym dr Michiel van Haarlem – dyrektor wykonawczy LOFAR ERIC. Zwrócił on uwagę na podstawowe fundamenty umożliwiające działanie tej infrastruktury: rozproszoną sieć stacji antenowych, skupioną na terenie Holandii i rozciągającą się na ponad 2000 km w głąb Europy oraz zdecentralizowany system centrów archiwizacji i analizowania danych. – System ten obejmuje trzy węzły: Amsterdam (Holandia), Jülich (Niemcy) oraz PCSS (Polska) – takie miejsca są kluczowe dla długoterminowego przechowywania danych – podkreślił van Haarlem. Wkrótce otwarte zostaną nowe anteny we Włoszech i w Bułgarii, a istniejące instalacje będą modernizowane i rozbudowywane w ramach programu LOFAR 2.0. Anteny posłużą nie tylko monitorowaniu sygnałów z dalekich zakątków kosmosu (w tym aktywności pulsarów, burz słonecznych oraz różnych rodzajów promieniowania), ale pomogą również w badaniu zjawisk meteorologicznych (takich jak wyładowania atmosferyczne) na ziemi – mówił.
Prof. Andrzej Krankowski, kierownik Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego (CDRŚK), przewodniczący POLFAR, członek Rady LOFAR ERIC podsumował 10-lecie działalności konsorcjum POLFAR.
– Obserwacje LOFAR-a to wielkie ilości danych, których sam zapis i korelacja wymagają użycia zaawansowanego sprzętu i metod informatycznych. Dzięki współpracy z Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym dane są doskonale przechowywane i archiwizowane – powiedział prof. A. Krankowski. – Utworzenie LOFAR ERIC jest dalszą konsolidacją badań radioastronomicznych w Europie oraz Polsce. LOFAR ERIC wkracza do Europejskiej Przestrzeni Badawczej, jako wiodąca infrastruktura wykorzystująca najnowocześniejsze osiągnięcia nauki i technologii astronomicznej.
Robert Pękal, pełnomocnik Dyrektora ds. PCSS przedstawił plany na przyszłość związane ze wspólnymi działaniami.
Na koniec uroczystego posiedzenia konsorcjum POLFAR członkowie podjęli jednogłośnie następująco brzmiącą uchwałę: Z uwagi na wniesiony wkład w powstanie Konsorcjum, budowę trzech polskich stacji, a przede wszystkim integrację polskiego środowiska radioastronomicznego wokół tworzenia w kraju i użytkowania europejskiego interferometru radiowego LOw Frequency ARray (LOFAR) na wniosek wszystkich członków POLFAR nadajemy imię Konsorcjum Profesor Katarzyny Anny Otmianowskiej-Mazur.
Prof. Katarzyna Otmianowska-Mazur była członkiem Międzynarodowej Unii Astronomicznej, Międzynarodowej Unii Nauk Radiowych (Przewodniczącą Polskiej Komisji Radioastronomii) i Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Zmarła w lipcu 2020 roku.
Magdalena Baranowska-Szczepańska, Błażej Oczkowski, Kacper Zieleniak