Roztoczański Park Narodowy ma duży potencjał jako miejsce badań naukowych, edukacji ekologicznej, ale także wdrażania nowoczesnych technologii, w tym Internetu Rzeczy.
Symbolem Parku jest konik polski – rasa, która jest jedną z najstarszych w naszym kraju – potomek tarpana, a jego historia sięga czasów prehistorycznych. W przeszłości była ona szeroko rozpowszechniona w Polsce. Niestety, w wyniku działań wojennych, intensyfikacji hodowli innych ras oraz zmiany stylu życia rolników, konik polski niemal wyginął. Na szczęście, dzięki wysiłkom hodowców, udało się go przywrócić. Jest to wyjątkowa rasa koni, która stała się jednym z głównych elementów przyrodniczych i kulturowych tej części Polski. Konik Polski jest symbolem dziedzictwa naturalnego oraz tradycji rolniczych Roztocza, a także przykładną reprezentacją ochrony rodzimych gatunków. Konik Polski w Roztoczańskim Parku Narodowym pełni funkcję ekologiczną. W ramach rewitalizacji ekosystemów i utrzymywania tradycyjnych form użytkowania ziemi, koniki wypasa się w sposób naturalny w lasach i na łąkach. Ich aktywność zapobiega nadmiernemu zarastaniu łąk i bagien. Dzięki temu pomagają one w utrzymaniu odpowiednich warunków dla roślinności, przyczyniając się do naturalnej regeneracji ekosystemu i unikalnej bioróżnorodności w parku. Koniki Polskie przyciągają turystów oraz miłośników przyrody. Często można je spotkać przy stawach Echo – malowniczych zbiornikach wodnych otoczonych lasem i wzdłuż ścieżek przyrodniczych, a ich obecność stanowi doskonały walor edukacyjny, promujący ochronę dziedzictwa naturalnego oraz rodzimych gatunków i łączący tradycję z nowoczesnymi metodami ochrony przyrody.
Celem utworzenia parku była ochrona unikalnych form przyrody Roztocza – regionu o wyjątkowych walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Tereny te były od wieków objęte różnymi formami ochrony – już w XIX wieku istniały tu rezerwaty przyrody zakładane przez ordynację zamojską.
Roztoczański Park Narodowy obecnie zajmuje powierzchnię 85 km2, z czego ponad 95% stanowią tereny leśne – głównie jodłowo-bukowe. W jego obrębie znajdują się również różnorodne formy przyrody. Jest to obszar o charakterystycznym krajobrazie – pofałdowanym, z licznymi wąwozami, dolinami, a także z bogatą siecią rzek i strumieni (m.in. rzekami Wieprz, Sopot i Tanew). Region Roztocza charakteryzuje się swoistym mikroklimatem, który sprzyja rozwojowi różnych ekosystemów, zarówno leśnych, jak i wodnych roślin oraz zwierząt, często spotykanych tylko w innych częściach Europy. To miejsce, gdzie krzyżują się wpływy klimatu atlantyckiego i kontynentalnego.
W parku występują liczne gatunki roślin chronionych, takich jak storczyki (np. buławik czerwony) czy rośliny bagienne (np. rosiczka pośrednia), a także zwierząt. Można spotkać tutaj m.in. dziki, sarny, jelenie, wilki, rysie, wydry, a także ptaki, takie jak orzeł bielik, dzięcioł białogrzbiety, bocian czarny czy żuraw. Park jest również miejscem występowania wielu gatunków płazów (np. traszki grzebieniastej) i gadów, jak chociażby wąż Eskulap.
Powstałe na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego liczne szlaki turystyczne, zachęcają do wędrówek zarówno pieszych jak i rowerowych. I tak np. Roztoczańska Pętla – będąca głównym szlakiem turystycznym, prowadzi przez najciekawsze zakątki parku, w tym przez Wąwóz Szum, jedną z najbardziej malowniczych atrakcji w regionie. Wąwóz Szum jest znany z przepływających przez niego potoków oraz charakterystycznych skał. Wąskie, głębokie doliny wykute przez wodę, sprawiają wrażenie niemal tropikalnego krajobrazu w sercu Polski. Park oferuje też kilkanaście ścieżek przyrodniczych jak np. rezerwat ścisły Bukowa Góra, które pozwalają lepiej poznać miejscową florę i faunę. Jednym z popularniejszych punktów jest ścieżka przyrodnicza „Szumy”, która prowadzi do wspomnianego wąwozu i zapoznaje turystów z różnorodnością ekosystemów parkowych.
Aby uzyskać szerszą perspektywę i zobaczyć piękno otaczającej nas przyrody Roztoczańskiego Parku Narodowego z zupełnie innego punktu widzenia, warto ruszyć szlakiemm okolicznych punktów widokowych, których na tym obszarze jest nie mało, a które wpisały się już na stałe w krajobraz i wciąż są pomysły na wybudowanie nowych. Wspomnieć można chociażby pięknie położoną kamienną wieżę widokową w Krasnobrodzie czy basztę w Józefowie z widokiem na kamieniołom, a także wieżę widokową w Suścu, z której rozciąga się widok na Puszczę Solską.
W okolicach parku znajduje się wiele zabytków kultury, w tym średniowieczne grodziska jak chociażby Florianka – historyczna osada leśna z zachowanymi zabudowaniami i Leśną Izbą, pałace (np. obecna siedziba Dyrekcji Roztoczańskiego Parku Narodowego), a także tradycyjne wiejskie chaty. Przykładem może być też zabytkowy kościół w miejscowości Horyniec-Zdrój czy ufundowany przez Teresę i Tomasza Zamoyskich, w podzięce za narodziny syna, barokowy kościół św. Jana Nepomucena, wzniesiony w XVIII wieku na podwalinach teatru, którego wybudowanie 100 lat wcześniej zarządziła w miejscowości Zwierzyniec żona Jana Zamoyskiego. Obiekt zwany kościołem „na wodzie” usytuowany jest na sztucznej wyspie utworzonej na stawie.
Roztocze to także obszar o dużym znaczeniu kulturowym, z wieloma tradycjami związanymi z rolnictwem, wędkarstwem i rzemiosłem. Warto zwrócić uwagę na lokalne festiwale, takie jak Roztoczański Festiwal Biegowy łączący biegi na różnych dystansach z atrakcjami kulturalno-rekreacyjnymi, takimi jak koncerty, biesiady i tradycyjna kuchnia, Festiwal Folkowisko – międzynarodową imprezę skupiającą się na tradycyjnej kulturze Roztocza i oferującą koncerty muzyki folkowej, przedstawienia teatralne i warsztaty czy Jarmark Roztoczański z lokalnym rękodziełem i produktami rolnymi promującymi kulturę i gospodarkę regionu.
Roztoczański Park Narodowy jest ważnym obszarem badawczym w dziedzinie ochrony przyrody, ekosystemów leśnych i wodnych. Na jego obszarze przeprowadzane są liczne badania naukowe związane chociażby z ochroną bioróżnorodności. Badania dotyczą m.in. wpływu działalności człowieka na stan ekosystemów, monitorowania populacji gatunków chronionych oraz efektywności działań ochronnych. Naukowcy badają też procesy zachodzące w glebach Roztocza, w tym procesy wchłaniania i transportu wody oraz zachodzące w glebie interakcje mikroorganizmów. A prowadzone badania nad ptakami, szczególnie tymi chronionymi, takimi jak orzeł bielik czy bocian czarny, przyciągają rzesze ornitologów. Wiele badań dotyczy migracji ptaków oraz ich zachowań w naturalnym środowisku. Współczesne badania dotyczą również wpływu turystyki na środowisko naturalne parku i poszukiwania metod na minimalizowanie tego wpływu.
Park odgrywa wiodącą rolę w regionie z racji prowadzonej działalności związanej z ochroną i monitorowaniem zjawisk oraz procesów przyrodniczych. Dla naukowców więc obszar to raj do prowadzenia długofalowych projektów badawczych uwieńczonych licznymi publikacjami naukowymi. W położonej na skraju półenklawy leśnej Roztoczańskiego Parku Narodowego Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, prowadzone są kompleksowe pomiary, w oparciu o aparaturę i urządzenia badawcze zainstalowane na terenie Parku, a jej zakres działalności ujęty został w planie ochrony Roztoczańskiego Parku Narodowego na lata 2011-2030.
Dużą rolę w dostępie do wiedzy na temat ekosystemu Roztocza odgrywa Ośrodek Edukacyjno-Muzealny w Zwierzyńcu, który oferuje m.in. multimedialną wystawę „W krainie jodły, buka i tarpana”, a także organizuje warsztaty przyrodnicze i zajęcia terenowe dla uczniów zarówno szkół podstawowych jak i studentów. Dla nauczycieli Ośrodek organizuje obozy naukowe, zielone szkoły i oferuje programy edukacyjne. Celem jest kształtowanie pokolenia młodych mieszkańców świadomych ogromnej wartości przyrodniczej i kulturowej tego regionu i przekonanie ich o potrzebie zachowania tego bogactwa.
Roztoczański Park Narodowy ma duży potencjał jako miejsce badań naukowych, edukacji ekologicznej, ale także wdrażania nowoczesnych technologii, w tym Internetu Rzeczy.
IoT może wspierać zarządzanie parkiem, badania naukowe oraz edukację w zakresie monitoringu środowiskowego (np. poprzez instalację czujników do pomiaru jakości powietrza, jego wilgotności czy temperatury, kamer i fotopułapek do monitorowania fauny czy stacji meteo, dzięki którym dane będą dostępne dla naukowców on-line) z rejestracją w czasie rzeczywistym.
Dodatkowym wsparciem dla realizowanych tam projektów mogą być przebiegające nieopodal 2 linie światłowodowe sieci PIONIER relacji: Zamość – Hrebenne (granica PL/UA) oraz Zamość – Rzeszów, dając realną podstawę budowy efektywnych platform komunikacyjnych wspierających procesy badawcze.
Dzięki Internetowi, informacje na temat Roztoczańskiego Parku Narodowego stały się bardziej dostępne dla turystów, badaczy i osób zainteresowanych ekologią. W sieci dostępne są wirtualne przewodniki po parku. Strony internetowe i aplikacje mobilne pozwalają turystom wirtualnie zwiedzać park oraz poznawać jego atrakcje, a liczne blogi i fora dyskusyjne, dzielić się doświadczeniami z wędrówek po parku, wskazówkami oraz rekomendacjami dotyczącymi szlaków turystycznych. Przykładem aplikacji mobilnej na telefon jest „Przewodnik po Centralnym Szlaku Rowerowym Roztocza”. Stanowi ona bazę tras rowerowych, atrakcji turystycznych, ciekawych miejsc, szlaków i ścieżek nie tylko na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego, ale i wokół niego. Aplikacja zawiera opis przykładowych tras jak również możliwość samodzielnego planowania wycieczek. Realizowana jest w ramach europejskiego projektu „RoweLove Roztocze Razem pomimo granic” i obejmuje swym zasięgiem obszar Roztocza polskiego jak i leżącego po stronie ukraińskiej (https://rpn.treespot.pl/).
Warto w tym miejscu wspomnieć o projekcie Geoparku „kamienny Las na Roztoczu”, którego celem jest podkreślenie georóżnorodności regionu. Obejmuje on znaczny fragment zachodniej części Roztocza Wschodniego, południowy odcinek Roztocza Środkowego i fragment Roztocza Zachodniego – w sumie 640 km2 terenu (w tym Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy, Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej i Południoworoztoczański Park Krajobrazowy). Symbolem i główną atrakcją Geoparku są fragmenty skrzemieniałego drewna, będącego szczególną osobliwością Roztocza – unikatową w skali światowej.
O skamieniałych drzewach z Roztocza Południowego pisał w swoich słynnych „Rocznikach” Jan Długosz:
„(…) w lasach, na polach i borach
miasteczka Potylicz i wsi Hrebenne i Prusie,
(…) sosnowe drzewa mają taką naturę
i tę właściwość, że jeżeli ich część,
chodźby gałąź lub inny kawał,
odcięta zostanie lub odłamana,
lub jeżeli nawet całe drzewo
zostanie ścięte, przemienia się
i przekształca po kilku latach w krzemień (…)”.
Roztocze nazywane jest polską Toskanią. „Wieść niesie, że Słońce zagląda tutaj często, a w powietrzu unosi się tyle jodu, co nad morzem”. Zdecydowanie jest to region dla aktywnych. Spływy kajakami, czy też zwyczajne piesze wędrówki sprawiają, że ciężko jest się nudzić w roztoczańskiej krainie. To miejsce wyjątkowe pod względem przyrodniczym i kulturowym, które przyciąga nie tylko turystów, ale również naukowców. Warto odwiedzić ten zakątek, by poznać jego unikalną florę, faunę, a także odkryć piękno polskiej przyrody.
Tych, którzy chcieliby zgłębić wiedzę o Roztoczańskim Parku Narodowym, odsyłamy do poniższych stron:
https://rpn.gov.pl/pliki-do-pobrania/otworz/c2112ac1-babf-4607-a2af-35bbfa5a5f65.pdf
https://www.youtube.com/watch?v=fQOcJbFlqG4
https://www.youtube.com/watch?v=qTTmqL8HMgE
https://www.youtube.com/watch?v=zRrX2a6Xn_I
https://www.naszeszlaki.pl/archives/53237
https://www.naszeszlaki.pl/archives/52379
https://www.naszeszlaki.pl/archives/52130
Katarzyna Siudzińska, Krzysztof Kołat