Kategoria: #Ludzie: Proszę Państwa, oto MAN!

Koncepcja powstania sieci miejskiej w Rzeszowie narodziła się w 1992 roku, kiedy to w wyniku wcześniej złożonego wniosku inwestycyjnego, Politechnika Rzeszowska otrzymała środki finansowe od Komitetu Badań Naukowych na budowę infrastruktury sieciowej oraz utrzymanie połączenia do Internetu.

W ramach tego zadania inwestycyjnego wybudowany został szkielet sieci uczelnianej oraz zalążek sieci międzyuczelnianej łączący Politechnikę Rzeszowską z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Rzeszowie, zakupiono router Cisco serii 4000 pełniący rolę głównego węzła sieciowego oraz serwer SUN SPARCstation LX pełniący funkcję serwera poczty elektronicznej. Węzeł sieci międzyuczelnianej był podłączony do węzła sieci NASK w Lublinie modemem analogowym 9,6 kb/s.

Sukces tego przedsięwzięcia zaowocował podpisaniem w dniu 25 maja 1994 roku porozumienia pomiędzy rzeszowskimi uczelniami wyższymi, mającego na celu utworzenie Międzyuczelnianej Akademickiej Sieci Komputerowej. Sygnatariuszami tego porozumienia były: Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie, Filia Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Rzeszowie, Zamiejscowy Wydział Ekonomii w Rzeszowie Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Datę tę przyjmuje się, jako moment powstania Rzeszowskiej Miejskiej Sieci Komputerowej (RMSK).

Kolejne lata stanowiły okres dynamicznego rozwoju RMSK. W ramach dofinansowań z KBN-u rozbudowywana była sieć optyczna łącząca obiekty rzeszowskich uczelni, zakupione zostały nowe serwery SUN Ultra 1 oraz zwiększono prędkość dostępu do Internetu na 115,2 kb/s. W 1996 roku powołane do życia zostało Centrum Zarządzania Rzeszowską Miejską Siecią Komputerową, jako jednostka Politechniki Rzeszowskiej nadzorująca sieć RMSK. W tym samym roku na wyposażeniu sieci RMSK pojawił się serwer SUN Enterprise 450 pełniący funkcję serwera obliczeniowego.

Stale zwiększająca się liczba komputerów na uczelniach, jak również możliwość szybkiej wymiany informacji pomiędzy pracownikami naukowymi, spowodowała konieczność zwiększania przepustowości łącz internetowych. W 1998 roku sieć RMSK korzystała z łącza POLPAK-T o prędkości 2Mb/s, a w 2000 roku dołączyła do sieci POL-34/155.

W 2000 roku zakończona została również budowa głównego szkieletu sieci międzyuczelnianej, w ramach której ułożone zostało 20 km kabli światłowodowych.

Sieć POL-34/155 była siecią szerokopasmową, łączącą polskie miejskie sieci komputerowe i zapewniającą szybką wymianę danych pomiędzy jednostkami naukowymi dołączonymi do sieci miejskich. W skład POL-34/155 wchodziło 17 sieci MAN, w tym sieć RMSK, a zarządzana była przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe. Zebrane na bazie tej inicjatywy doświadczenia zaowocowały zawiązaniem w 2002 roku w Gliwicach Konsorcjum PIONIER Polski Internet Optyczny. Formalne podpisanie umowy Konsorcjum nastąpiło w listopadzie 2003 roku w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Przedstawiono tam plan budowy ogólnopolskiej infrastruktury optycznej łączącej 22 jednostki MAN. Jednym z założeń była budowa dwóch niezależnych traktów optycznych łączących Rzeszów z węzłami w Krakowie i Lublinie. Inwestycję udało się ukończyć w 2007 roku. W związku z tym mogliśmy zrezygnować z dzierżawy połączeń do PIONIER-a poprzez TKtelekom, a wcześniej EXATEL. Razem z budową rurociągów teletechnicznych na terenie Rzeszowa udało się nam wybudować 14km własnej infrastruktury z kablami światłowodowymi.

Konsorcjum PIONIER, oprócz budowy infrastruktury optycznej, zainicjowało szereg interesujących, z punktu widzenia sieci RMSK, projektów. Pierwszym, w którym uczestniczyła RMSK, był projekt PLATON. Miał on na celu wdrożenie szeregu zaawansowanych usług sieciowych, takich jak eduroam, system wideokonferencji w jakości HD, usługi kampusowe, usługi powszechnej archiwizacji, usługi naukowej interaktywnej telewizji HD. Efektem tego projektu było wdrożenie w środowisku MAN Rzeszów 50 szt. bezprzewodowych punktów dostępowych wraz z kontrolerem, nowoczesnego klastra obliczeniowego oraz telewizyjnego studia nagrań.

Kolejnym projektem firmowanym przez PIONIER, który znacząco wpłynął na możliwości i jakość świadczonych usług przez RMSK, był NewMAN. Zakupione i wdrożone przełączniki sieciowe firmy Juniper umożliwiły stworzenie wysokowydajnej platformy transmisji danych z funkcjonalnością zestawiania dynamicznych połączeń wirtualnych i kanałów na żądanie. Dzięki temu połączenie do sieci PIONIER zostało rozszerzone do 10Gb/s.

Uczestnictwo MAN Rzeszów w projektach MAN-HA i PIONIER-LAB pozwoliło znacząco podnieść bezpieczeństwo świadczonych usług, jak również rozszerzyć ich wachlarz. Projekt PIONIER-LAB pozwolił na dostęp sieci RMSK do sieci PIONIER z prędkością 100Gb/s i do centrów KDM z prędkością 400Gb/s.

Sieć RMSK to nie tylko infrastruktura i usługi, ale również ludzie. Sprawne funkcjonowanie jednostki możliwe jest dzięki zaangażowaniu doświadczonego zespołu administratorów sieciowych i systemowych. Obecnie w CZ RMSK zatrudnionych jest 7 osób, które realizują opiekę nad siecią wewnętrzną Politechniki Rzeszowskiej, a także zajmują się administrowaniem siecią i usługami RMSK.

Obecny stan RMSK jest dobrym punktem wyjściowym do dalszego rozwoju sieci i świadczonych usług, jak również stanowi platformę bezpiecznej współpracy dla rzeszowskiego środowiska naukowego.

Adam Dziadosz

Miejska Sieć Komputerowa BIAMAN w Białymstoku została powołana w 1994 roku na mocy porozumienia środowiskowego uczelni wyższych w Białymstoku i jednostek naukowych zlokalizowanych w Białowieży. W późniejszym okresie, w trakcie budowy szkieletu sieci PIONIER, pojawiła się możliwość rozszerzenia obszaru działania MSK BIAMAN o Suwałki, Augustów, Łomżę oraz inne miejscowości i zapewnienia całemu środowisku dostępu do Europejskiej Sieci Naukowej GÉANT oraz usług realizowanych w tej sieci dla europejskiego środowiska naukowego, a także do usług oferowanych przez sieć PIONIER.

MSK BIAMAN posiada ponad 300 km własnych linii światłowodowych, z czego około 70 km we własnej kanalizacji teletechnicznej w Białymstoku, Augustowie, Suwałkach, Łomży, Hajnówce i Białowieży oraz około 500 przyłączy do abonentów. Technologie sieciowe zmieniały się przez lata, począwszy od ATM (1996), Gigabit Ethernet (2003), 10 Gigabit Ethernet (2005), MPLS i 10 Gigabit Ethernet (2012), aż po 100 Gigabit Ethernet (łącza szkieletowe i dostępowe) w 2024 roku.

Od początku powstania MSK BIAMAN budowana była jako sieć regionalna, co obrazuje załączony schemat. Realizacja tego zadania możliwa była dzięki zbudowanym łączom własnym, infrastrukturze ogólnopolskiej naukowej sieci szerokopasmowej PIONIER oraz Szerokopasmowej Sieci Polski Wschodniej (SSPW), zarządzanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego.

W okresie istnienia MSK BIAMAN rozbudowywana była infrastruktura pasywna oraz aktywna ze środków własnych, dotacji Ministerstwa Nauki oraz środków unijnych w ramach projektów: PLATON, MAN-HA, PIONIER-LAB, PRACE-LAB i Krajowy Magazyn Danych. Aktualna wartość infrastruktury wynosi ponad 32 mln złotych.

Na bazie infrastruktury MSK BIAMAN świadczone są między innymi następujące usługi:

– usługa poczty elektronicznej,

– usługa kolokacji serwerów,

– dostęp do systemu uwierzytelniania eduGAIN (poprzez polską federację PIONIER.id),

– system uwierzytelniania w sieci bezprzewodowej 802.11 zgodnie z RFC7593- eduRoam,

– usługi chmurowe w sieci PIONIER,

– archiwizacja danych,

– dedykowane połączenia sieciowe pomiędzy jednostkami dla potrzeb projektów wymagających specjalizowanej łączności.

W najbliższych planach jest pozyskanie łącza zapasowego w relacji Białystok-Łomża, po wypowiedzeniu umowy przez PGE oraz realizacja projektu Krajowy Magazyn Danych – KMD4EOSC.

Cezary Citko

ŚASK ma swoje początki w inicjatywie i porozumieniu zawiązanym w 1993 roku pod nazwą „Infrastruktura metropolitalnej sieci regionu opartej o superkomputer”. Na tej podstawie, w dniu 29 kwietnia 1998 roku Rektorzy Szkół Wyższych oraz przedstawiciele Polskiej Akademii Nauk zawarli porozumienie i uzgodnili realizację wspólnego przedsięwzięcia, jakim była budowa oraz wspólne wykorzystanie Śląskiej Akademickiej Sieci Komputerowej, jednocześnie ustanawiając Politechnikę Śląską – Jednostką Wiodącą, mającą za zadanie realizację wspólnego przedsięwzięcia projektowania, budowy oraz eksploatacji Śląskiej Akademickiej Sieci Komputerowej.

Śląska Akademicka Sieć Komputerowa została zbudowana w celu zapewnienia środowisku naukowemu – początkowo aglomeracji śląskiej, a następnie również południowej części województwa, dostępu do ogólnopolskiej naukowej sieci komputerowej, a poprzez nią – do zasobów Internetu, zasobów obliczeniowych (w tym krajowych – centra KDM oraz zagranicznych), naukowych baz danych oraz zaawansowanych usług wykreowanych w sieci PIONIER w kolejnych latach.

Śląska Akademicka Sieć Komputerowa jest najbardziej rozległą regionalną siecią naukowo-akademicką w kraju i jedyną tego typu siecią działającą na obszarze województwa śląskiego. Prostokąt obejmujący obszar obsługiwany przez sieć ma rozmiary: szerokość (wschód – zachód, Rybnik – Dąbrowa Górnicza) 50km, wysokość (północ – południe, Bytom – Cieszyn) 75 km.

Łączna długość eksploatowanych połączeń światłowodowych przekracza 1 100 km, łączących 39 węzłów aktywnych sieci. Dzięki temu, według statystyk działania sieci PIONIER, gromadzonych przez operatora tej sieci – PCSS (Poznań), ostatnia przerwa w dostępie ŚASK – PIONIER wystąpiła w marcu 2008 r., a więc ponad 15 lat temu. Od tego czasu dostępność redundantnego styku międzysieciowego wynosi 100%.

Dla zapewnienia wysokiej dostępności sieci w trakcie jej budowy (poczynając od roku 1994, kiedy rozpoczęto budowę sieci w Gliwicach oraz Katowicach), uzyskano infrastrukturę z redundancją najważniejszych połączeń, zapewniającą bardzo wysoką dostępność sieci. Dodatkowo utrzymywane są zapasowe połączenia do węzłów ogólnopolskiej sieci PIONIER w Częstochowie i Opolu.

Zaznaczone na schemacie kolorem jasnoniebieskim (w rubryce ALTAS PIONIERa) węzły są sąsiadującymi z ŚASK węzłami sieci PIONIER. ŚASK utrzymuje niezależne od logicznej struktury sieci PIONIER własne połączenia wykorzystujące włókna dzierżawione do węzłów sieci PIONIER w Bielsku-Białej (z Katowic), Cieszynie (z Bielska-Białej) i Opolu (z Gliwic), dzięki czemu uzyskane zostało znaczące podwyższenie odporności na skutki awarii infrastruktury fizycznej w obrębie aglomeracji śląskiej oraz w połączeniach do sieci PIONIER, jak również możliwość wyrównywania obciążenia poprzez kierowanie ruchu do i z ŚASK poprzez sąsiadujące węzły sieci PIONIER.

Bezpieczeństwo informatyczne zapewnianych usług jest zwiększane przez istniejący w sieci PIONIER system antyflood, który na postawie informacji z routerów (m.in.) sieci ŚASK, automatycznie i w czasie rzeczywistym dokonuje detekcji ruchu o charakterze ataku i blokuje źródła tego ruchu. Zdarzenia takie występują nawet kilkadziesiąt razy w skali doby.

Poprawne funkcjonowanie sieci ŚASK jest krytycznym warunkiem niezakłóconej działalności jednostek naukowych i akademickich do niej przyłączonych. Wielu jednostkom ŚASK (w szczególności szkoły wyższe z lokalizacjami w różnych miastach aglomeracji), służy do integracji ich własnych sieci lokalnych, łączących obiekty o lokalizacjach często bardzo odległych geograficznie, poprzez tworzenie sieci wirtualnych (VLAN) z użyciem zasobów sieciowych ŚASK.

Również otoczenie prawne, w tym wymagania formalne, dotyczące publikowania wyników projektów badawczych, implikują konieczność dostępu do sieci komputerowej o wysokich parametrach technicznych i dużej niezawodności. Sieć ta służy do wymiany informacji pomiędzy zespołami badawczymi krajowymi oraz międzynarodowymi, publikowania wyników prac oraz organizacji konferencji naukowych krajowych lub międzynarodowych dla naukowców pracujących w jednostkach badawczych i akademickich, które z usług ŚASK korzystają, prowadząc badania w dziedzinach nauki, zgodnie z właściwym dla jednostki profilem badań naukowych, jak również prace wdrożeniowe.

Abonenci ŚASK mają również dostęp do udogodnień oferowanych przez sieć PIONIER oraz paneuropejską sieć naukową GÉANT  (inicjatywa EU):

• dostęp do systemu uwierzytelniania eduGAIN (poprzez polską federaccję PIONIER.id),
• system uwierzytelniania w sieci bezprzewodowej 802.11 zgodnie z RFC7593 – eduroam,
• certyfikaty serwerowe i osobiste,
• system eduVPN,
• system tworzenia i dystrybucji programów audiowizualnych w sieci PIONIER,
• usługi chmurowe w sieci PIONIER,
• dedykowane połączenia sieciowe pomiędzy jednostkami dla potrzeb projektów wymagających specjalizowanej łączności,
• system wideokonferencyjny w sieci PIONIER.

Warto zwrócić uwagę, że system eduGAIN został wybrany dla Erasmus+ jako główna metoda uwierzytelnienia dla elektronicznego obiegu dokumentów. Sieć ŚASK, dzięki współpracy w ramach sieci PIONIER i GÉANT  zapewnia łączność do zagranicznych ośrodków naukowych, ośrodków obliczeniowych oraz infrastruktur badawczych. W ramach sieci PIONIER zapewniane są łącza do punktów wymiany ruchu z sieciami akademickimi w Europie oraz dedykowane łącza do niektórych ważnych ośrodków (np. CERN).

Z ramienia Politechniki Śląskiej, od początku budowy sieci (1994 r.), operatorem Śląskiej Akademickiej Sieci Komputerowej jest Centrum Komputerowe Politechniki Śląskiej.

Zadania budowy i eksploatacji regionalnej sieci komputerowej ŚASK wypełniają pracownicy Zespołu Utrzymania Sieci, Zespołu Bezpieczeństwa i Eksploatacji Sieci oraz Zespołu Inwestycji Sieciowych. Sprawy administracyjne oraz finansowe prowadzi Zespół Obsługi Administracyjnej i Finansowej, a nad całością powierzonych zadań, związanych z budową i eksploatacją Śląskiej Akademickiej Sieci Komputerowej, czuwa Dyrektor Centrum Komputerowego.

Wymienione zespoły prowadzą swą działalność w zakresie pokrywającym się z obecnymi obowiązkami od roku 1998, a ich przedstawiciele biorą czynny udział w pracach krajowych i międzynarodowych organizacji o charakterze technicznym, takich jak np. RIPE NCC, TFmobility, TFCSIRT, PLNOG.

Bardzo dobre przygotowanie merytoryczne, wiedzę i zdobyte doświadczenie pracowników potwierdzają praktyczne efekty funkcjonowania ŚASK, takie jak niezawodność usług sieciowych, a także wysoka wydajność sieci. W okresie ostatnich kilkunastu lat – od marca 2008 r. do chwili obecnej, dostępność sieci ŚASK wynosiła 100%, co potwierdzają statystyki operatora sieci PIONIER – PCSS Poznań. Warto także nadmienić, iż przez ten czas nie było żadnej przerwy w funkcjonowaniu warstwy logicznej sieci.

Dodatkowo warto podkreślić fakt, iż Centrum Komputerowe Politechniki Śląskiej, będące Jednostką Wiodącą ŚASK, od początku swojego istnienia aktywnie angażuje się zarówno w projekty o charakterze międzynarodowym, jak również wspiera inne jednostki naukowe, naukowo-badawcze oraz akademickie w procesie kooperacji międzynarodowej, związanej z wykorzystaniem sieci szerokopasmowych i ich zasobów, takich jak międzynarodowe systemy autoryzacji użytkowników, w tym o charakterze federacyjnym i dostęp do bibliotek naukowych.

Piotr Sąsiedzki

KosMAN jest członkiem Konsorcjum PIONIER Akademickich Sieci Komputerowych i Centrów Komputerów Dużej Mocy, zrzeszającym największe krajowe sieci akademickie i naukowe.

Fundament infrastruktury technicznej MSK KOSMAN powstał w latach 1995 – 1999, dzięki inwestycjom ze środków Komitetu Badań Naukowych oraz środków własnych jednostki wiodącej – Politechniki Koszalińskiej. Infrastruktura ta jest wkładem koszalińskiego środowiska w budowę zintegrowanych miejskich sieci nowej generacji. Infrastruktura teletechniczna sieci miejskiej KosMAN w Koszalinie, obejmuje 21 km kabli światłowodowych, będących własnością Politechniki Koszalińskiej (jednostki wiodącej MSK KosMAN) oraz znajdujących się w kanalizacji dzierżawionej od innych operatorów. Węzły szkieletowe sieci KosMAN są zlokalizowane w siedzibach uczelni i instytucji naukowych Koszalina. Pozostałe jednostki środowiska naukowego miasta są dołączone do sieci przez łącza kablowe lub radiowe. Do MSK KosMAN dołączone są także jednostki sektora publicznego.

Dzięki zastosowaniu w szkielecie MSK KOSMAN topologii full mesh, zagwarantowano maksymalny poziom jej niezawodności, umożliwiając automatyczne zestawianie połączeń zapasowych w przypadku przerwania jednego z połączeń światłowodowych sieci. Obecnie w szkielecie sieci wykorzystuje się technologie MPLS i Ethernet, a urządzenia szkieletowe wyposażone są w porty o przepustowościach 10 i 100 Gb/s.

MSK KosMAN zarządza dedykowany zespół administratorów, działający w strukturach organizacyjnych Politechniki Koszalińskiej w Uczelnianym Centrum Technologii Informatycznych. Opiekę merytoryczną i reprezentowanie na forum sieci miejskich sprawuje Pełnomocnik Rektora ds. Informatyzacji prof. Robert Suszyński, a nadzór techniczny z-ca Kanclerza ds. Infrastruktury teletechnicznej i systemów informatycznych mgr inż. Andrzej Antosz.

UCTI aktywnie uczestniczy w pozyskiwaniu środków na kolejne inwestycje i rozbudowę sieci, wdraża nowe usługi, a także wspiera swoich użytkowników realizujących własne projekty badawczo-rozwojowe, wykorzystujące zasoby MSK KosMAN.

Pobierz PDF

Andrzej Antosz, Robert Suszyński

TASK dysponuje rozległą infrastrukturą światłowodową, która obejmuje blisko tysiąc odcinków kabli o łącznej długości 521 km, setki zakończeń w budynkach oraz zaawansowane technologie, co czyni ją fundamentem cyfrowej komunikacji w regionie.

Infrastruktura sieci TASK jest ciągle rozbudowywana i dostosowywana do rosnących potrzeb użytkowników. Sieć światłowodowa TASK ma zakończenia w kilkuset budynkach instytucji na terenie Trójmiasta, co umożliwia łatwy dostęp do zasobów sieciowych. Infrastruktura ta jest niezbędna dla codziennego funkcjonowania w jednostkach naukowych i edukacyjnych w Trójmieście.

Główne węzły sieci TASK są zlokalizowane na terenie uczelni i instytutów badawczych, które współtworzą tę sieć. Dzięki temu TASK może efektywnie udostępniać zasoby sieciowe, zapewniając łatwy i szybki dostęp do nich dla wszystkich użytkowników. Lokalizacja węzłów w kluczowych punktach umożliwia płynną i wydajną komunikację między różnymi jednostkami akademickimi i badawczymi.

Szkielet sieci TASK opiera się na technologiach MPLS i Ethernet, które zapewniają wysoką przepustowość i niezawodność połączeń. Urządzenia szkieletowe wykorzystywane w sieci posiadają porty o przepustowości 10 i 100 Gb/s, co umożliwia szybki transfer dużych ilości danych. Jest to niezwykle istotne dla realizacji nowoczesnych projektów badawczo-rozwojowych oraz działalności dydaktycznej.

Infrastruktura i usługi sieciowe TASK są szeroko wykorzystywane przez naukowców w ramach licznych projektów badawczo-rozwojowych. Projekty takie jak Rural IoT, PL-5G czy Herbarium Pomeranicum korzystają z zasobów transmisyjnych TASK, co pozwala na realizację innowacyjnych badań i rozwój technologii. Współpraca z użytkownikami jest jednym z priorytetów TASK, co przekłada się na wysoką jakość i niezawodność świadczonych usług.

Centrum Informatyczne TASK, zlokalizowane na Politechnice Gdańskiej, aktywnie uczestniczy w projektach swoich użytkowników, wspierając ich w realizacji ambitnych celów badawczych. Dzięki zaangażowaniu i współpracy z instytucjami naukowymi, CI TASK odgrywa kluczową rolę w rozwoju innowacyjnych rozwiązań technologicznych. Projekty badawczo-rozwojowe, w których CI TASK bierze udział, przyczyniają się do zwiększania dostępnych zasobów sieciowych i wprowadzania nowych usług.

Główny węzeł sieci TASK znajduje się w budynku CK STOS, do którego doprowadzone są wszystkie sieciowe tory światłowodowe. To nowoczesne centrum przetwarzania danych z serwerownią o powierzchni 1200 m², podzielone jest na siedem komór. Najważniejsza z nich, tzw. “bunkier”, posiada zaawansowane zabezpieczenia, takie jak klatka Faradaya, co zapewnia ochronę przed zakłóceniami elektromagnetycznymi i innymi zagrożeniami. Dzięki temu CK STOS stanowi kluczowy element infrastruktury TASK, gwarantując bezpieczeństwo i niezawodność przesyłania, przetwarzania i przechowywania danych.

TASK nie tylko zapewnia infrastrukturę techniczną, ale również aktywnie działa w środowisku sieci akademickich. Od ponad 20 lat jest zrzeszone w Konsorcjum PIONIER, które skupia najlepsze ośrodki naukowe i badawcze w Polsce. Współpraca w ramach Konsorcjum pozwala na realizację wielu ważnych projektów badawczych i rozwój technologii na poziomie krajowym.

Jednym z kluczowych projektów realizowanych przez Konsorcjum PIONIER jest PIONIER-LAB, który umożliwia wprowadzanie nowych usług i technologii sieciowych. Dzięki temu projektowi TASK może oferować swoim użytkownikom coraz bardziej zaawansowane i wydajne rozwiązania, które wspierają rozwój nauki i edukacji w Trójmieście.

Kolejnym ważnym projektem jest PIONIER-Q, który koncentruje się na rozwoju technologii kwantowych. W ramach tego projektu TASK współpracuje z najlepszymi ośrodkami badawczymi, co pozwala na wdrażanie innowacyjnych rozwiązań i udostępnienie nowych usług sieciowych. Dzięki tym działaniom CI TASK umacnia swoją pozycję w dziedzinie transferu i przetwarzania kwantowego w Polsce.

Wysoka jakość i niezawodność usług świadczonych przez TASK to wynik ciągłej współpracy z użytkownikami i dostosowywania się do ich potrzeb. Centrum Informatyczne TASK dba o to, aby infrastruktura sieciowa była zawsze na najwyższym poziomie, co przekłada się na zadowolenie użytkowników i efektywność prowadzonych badań. Dzięki temu TASK odgrywa ważną rolę w rozwoju nauki i technologii w Trójmieście.

Jerzy Proficz, Sławomir Połomski

Pobierz PDF

Od 1995 roku Uniwersytet Radomski im. Kazimierza Pułaskiego korzysta z innowacyjnej Miejskiej Sieci Komputerowej RAMAN, która stanowi kluczowy element infrastruktury technologicznej Uczelni. W oparciu o zaawansowaną sieć światłowodową, RAMAN integruje wszystkie jednostki naukowe w jedną wydajną strukturę komunikacyjną. Jest to nie tylko wyraz nowoczesności, ale również kluczowy element, umożliwiający efektywną wymianę danych oraz współpracę między różnymi obszarami akademickimi.

W ostatnich latach sieć RAMAN przeszła znaczące udoskonalenia, które dodatkowo podniosły jej wydajność oraz niezawodność. Jednym z istotnych kroków było podłączenie do sieci wysokowydajnego agregatu prądotwórczego o mocy 40 kW. Ten strategiczny zabieg pozwolił na utrzymanie ciągłości działania sieci nawet w przypadku awarii zasilania, zapewniając tym samym nieprzerwane działanie kluczowych usług uczelnianych.

Kolejnym istotnym ulepszeniem jest zainstalowanie nowoczesnego systemu gaszenia gazem SUG. System ten, działając w oparciu o najnowsze technologie, stanowi efektywną ochronę przed zagrożeniami związanymi z pożarami. Dzięki niemu, w przypadku wykrycia ognia, reakcja jest szybka i skuteczna, minimalizując ryzyko uszkodzenia infrastruktury sieciowej oraz chroniąc pracowników i studentów Uczelni.

Zarządzanie Miejską Siecią Komputerową RAMAN to zadanie wymagające specjalistycznej wiedzy oraz doświadczenia. Dlatego też do tej roli zatrudniono wykwalifikowanych pracowników, których głównym celem jest zapewnienie niezawodności, bezpieczeństwa oraz optymalnej wydajności sieci. Ich praca obejmuje nie tylko codzienne monitorowanie i utrzymanie sieci, ale również rozwój oraz implementację nowych technologii tak, aby sieć nadążała za dynamicznymi potrzebami akademickimi.

Bezpieczeństwo sieci komputerowych to obecnie jedno z najważniejszych zagadnień. Dlatego też sieć RAMAN jest zabezpieczona zaawansowanym urządzeniem zapory sieciowej Next-Generation Firewall (NGFW). Ten nowoczesny system analizuje i filtruje cały ruch sieciowy, zapewniając skuteczną ochronę przed różnorodnymi zagrożeniami, w tym atakami hakerskimi, złośliwym oprogramowaniem czy nieautoryzowanym dostępem do danych. Dzięki temu uczelnia może mieć pewność, że jej infrastruktura informatyczna jest bezpieczna i odporna na najnowsze metody cyberataków.

Miejska Sieć Komputerowa RAMAN to nie tylko narzędzie komunikacji i wymiany danych, ale także kluczowy element wspierający działalność naukową i dydaktyczną Uniwersytetu Radomskiego. Dzięki ciągłemu rozwojowi oraz inwestycjom w nowe technologie, sieć ta pozostaje w czołówce nowoczesnych infrastruktur akademickich, zapewniając niezawodną i wydajną platformę dla środowiska akademickiego.

Na zdjęciu Michał Czyżewicz z zespołem.

W świecie pełnym wyzwań, a w takim dane nam jest w tej chwili żyć, nowoczesne technologie wymagają odpowiedniego dostosowania i obsługi, musi się to odbywać w taki sposób, aby służyły nam one w rozwoju i były skierowane dla ludzi. – Każda z technologii wytworzonych przez człowieka wymaga dopasowania do naszych potrzeb, co nie może się odbywać bez transferu wiedzy i technologii – mówi Marcin Kwiecień, szef olsztyńskiego MAN-u.

Miejska Sieć Komputerowa OLMAN mająca swoją siedzibę w stolicy Warmii i Mazur – Olsztynie, ma za sobą 27-letnią historię wprowadzania technologii i wiedzy jako pomocy w rozwoju środowiska naukowego. Wiodącą jednostką naukową porozumienia, na mocy którego powołano do życia MSK OLMAN, była Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie, przekształcona w późniejszych latach w Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. W skład porozumienia wchodzą także jednostki naukowe, znajdujące się na terenie Olsztyna oraz uczelnie niepaństwowe i organy administracji rządowej i samorządowej.

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski (UWM) jest największą w regionie uczelnią z ogromnym potencjałem naukowym i dydaktycznym. Siedziba Uniwersytetu jest zlokalizowana w jedynym miasteczku studenckim w Polsce – Kortowie, które w trakcie roku akademickiego jest codziennie odwiedzane przez tysiące studentów.

Jedynie sprawne połączenie wiedzy i technologii oraz odpowiednie zarządzanie, pozwalają na dostarczanie wszystkim pracownikom naukowym i dydaktycznym oraz studentom dostępu do zasobów informatycznych. W ramach zakresu obowiązków MSK OLMAN zajmuje się obsługą sieci na całym kampusie oraz dostarcza usługi dla jednostek w Olsztynie. Staramy się być centrum kompetencyjnym w tym zakresie, pomagając w realizacji projektów, będących poza nauką i dydaktyką, ale działających na rzecz mieszkańców regionu.  Przykładem takiego projektu, mającego na celu walkę z wykluczeniem cyfrowym, jest Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej (SSPW), którą zarządzamy.

Uniwersytet uczestniczy w projektach realizowanych w Konsorcjum PIONIER, w zakresach, w których możliwe jest połączenie strategii rozwojowych uczelni, w tym głównie zwiększenia poziomu naukowego i potencjału w regionie.

Ostatni rok był dla naszej jednostki rokiem przesunięcia w strukturze uczelni, gdyż staliśmy się częścią Centrum Informatycznego tak, aby móc w odpowiedni sposób skonsolidować pracę i zasoby uczelnianych służb.

Miniony rok to także wdrożenia projektów, w tym naszego głównego projektu w ramach Konsorcjum – PIONIER-LAB, co do którego zapewne, tak jak wszyscy konsorcjanci, pokładamy wielkie nadzieje rozwojowe. Projekt w naszej uczelni będzie opierał się na dwóch laboratoriach, w tym na repozytorium czasu, które jako narzędzie badawcze ma być wykorzystywane w synergii do pracy naukowej wraz z projektem LOFAR. Wdrażaliśmy także inne projekty i zdania, w których wykorzystywaliśmy nasze kompetencje dla rozwoju regionu, tak jak wspomniane wyżej zarządzanie Siecią Szerokopasmową Polski Wschodniej.

Praca ta nie byłaby możliwa bez odpowiedniego wsparcia władz Uniwersytetu oraz zgranego zespołu zaangażowanych i kompetentnych osób. To właśnie dzięki takiemu połączeniu jesteśmy w stanie postawić sobie cele na ten rozpoczynający się rok. Głównym z nich, stawianym dla MSK OLMAN jako zespołu, jest skupienie się na elementach związanych z bezpieczeństwem sieci komputerowych, zarówno na uczelni jak i w regionie. Planujemy również, w ramach transferu wiedzy, przedstawić naszą pracę w formie szkoleń i paneli dyskusyjnych. Mamy nadzieje, że pozwoli to skonsolidować środowisko informatyczne w regionie i wdrożyć dobre praktyki zwłaszcza, że w obecnych czasach powinniśmy wspólnie pracować dla bezpieczeństwa i rozwoju, mając na uwadze zagrożenia płynące z otaczającego nas świata.

Marcin Kwiecień

Miejskie sieci komputerowe MAN, powstające od 1993 roku, miały za cel zintegrować komunikacyjnie jednostki naukowe w swoim mieście czy regionie, oferując szerokopasmowy dostęp (do 10Mb/s) do usług obliczeniowych (w centrach KDM) i usług multimedialnych. Żaden z ówczesnych operatorów telekomunikacyjnych takich połączeń nie oferował, a ponadto, usługi telekomunikacyjne były horrendalnie drogie. Pozostało wybudować je samemu. Oczywiście z użyciem światłowodów i dostępnych technologii (FR, FDDI, ATM).

Światłowodowe MANy to oczywiste wyzwanie dla sieci kampusowych jednostek naukowych i sieci krajowej łączącej MANy – też powinny one być światłowodowe. Takie podejście do budowy sieci naukowych było implementacją niezwykle nowatorskiej idei „All Optical Networks”.

W efekcie tych działań środowisko naukowe (Jednostki Wiodące), stało się właścicielem naukowych sieci światłowodowych i mogło podejmować strategiczne decyzje co do sposobu użycia włókien światłowodowych. Zapewniały to: rozwojowa topologia wielu pętli światłowodowych i wielokrotność włókien. Było to również niezwykle korzystne ekonomiczne. Przykładowo, dla sieci PIONIER, zwrot kosztów budowy następował po 2,5 roku względem cen dzierżawy pojedynczego kanału jednej pary włókien od operatorów telekomunikacyjnych.

Układ taki, że MANy, jako lokalni operatorzy sieci obsługują użytkowników naukowych (jednostki naukowe) swojego regionu i łączą się wzajemnie siecią krajową PIONIER, jest unikalny w skali Europy. Europejskie NRENy łączą jednostki naukowe bezpośrednio. Podobne do naszego rozwiązanie, ale o charakterze hybrydowym, obserwujemy w USA, gdzie działają regionalne sieci naukowe i stanowe łączące się z Internet2.

Taki układ ma jeszcze jedną kapitalną cechę: MANy dobrze znają lokalne społeczności naukowe i ich oczekiwania co do możliwości i usług sieci. Mogą więc dopasowywać ofertę do wymagań swoich użytkowników. Obserwujemy taki proces w realizacji projektów, takich jak: CLUSTERIX, PLATON, MAN-HA, PIONIER-LAB. Równocześnie, zainteresowane MANy współuczestniczą w rozproszonej realizacji globalnych usług dodanych, takich jak np.: obliczenia kampusowe, archiwizacja (PIONIER – U3/U4, MAN-HA, PRACE-LAB, KMD).

Ścisła federacja układu PIONIER/MANy skutkuje także zharmonizowanym i współbieżnym rozwojem technologicznym sieci MAN i sieci kręgosłupowej PIONIER. Przykładem są projekty NewMAN, 100net czy aktualnie realizowany PIONIER-LAB.

Jesteśmy różni (my – Jednostki Wiodące), ale mamy świadomość, że działając wspólnie możemy się rozwijać i dużo osiągnąć. To jest też unikalność ekosystemu PIONIER/MANy.

Dobrze to wróży dla dalszego rozwoju.

Maciej Stroiński, Jan Węglarz

Andrzej Skrzeczkowski od 2008 roku jest oficjalnym przedstawicielem NASK w Radzie Konsorcjum PIONIER (mimo że od 2008 roku jest oficjalnym przedstawicielem, to od samego początku czynnie uczestniczy w pracach Konsorcjum).

Z Andrzejem Skrzeczkowskim m.in. o bezpieczeństwie w sieci oraz wyzwaniach na 2023 rok, rozmawia Magdalena Baranowska-Szczepańska.

M.B-S.: Jednym z obszarów działalności NASKU jest cyberbezpieczeństwo. W jednym z wywiadów mówił Pan, że pierwsze włamanie się przez Polaka na strony amerykańskie wynikało z czystej naukowej ciekawości. Ta ciekawość jednak zamieniła się z biegiem czasu w zagrożenia. Hejt, uzależniania, cyberprzemoc, dezinformacja… NASK, prowadzi wiele badań w całej Polsce wśród nastolatków, youtuberów pyta o reakcję osób, które doświadczyły cyberprzemocy. Jakie można wyciągnąć  z tych badań wnioski i jaka może być rola środowiska akademickiego w przeciwdziałaniu tym zjawiskom?

A.S.: – To prawda, troska o cyberbezpieczeństwo polskiej przestrzeni cyfrowej od lat stanowi jeden z najważniejszych obszarów działalności Państwowego Instytutu Badawczego NASK. Warto chociażby przypomnieć, że od 2018 roku, na mocy ustawy o Krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, w strukturach NASK działa jeden z trzech zespołów CSIRT poziomu krajowego.

Odpowiadając na pytanie o rolę środowiska akademickiego w przeciwdziałaniu negatywnym zjawiskom, które obserwujemy w cyberprzestrzeni, dobrze jest jednak popatrzeć na NASK szerzej – nie tylko przez pryzmat wypełniania zadań CSIRT NASK czy nieustannych dyżurów zespołu CERT Polska. Wiele innych elementów rozbudowanej struktury NASK również wnosi realny wkład w poprawę poziomu cyberbezpieczeństwa w Polsce, a samo określenie „Instytut Badawczy” jednoznacznie informuje o naukowym i właśnie „akademickim” charakterze ogromnej liczby podejmowanych w nim działań i projektów. Funkcjonujące w jego strukturach Centrum Badań i Rozwoju już dziś skutecznie wdraża chociażby wykorzystywanie na rzecz cyberbezpieczeństwa algorytmów tzw. sztucznej inteligencji, nowoczesnych technologii biometrycznych, a w niedalekiej przyszłości także komunikacji kwantowej. Natomiast Centrum Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej – jak sama nazwa wskazuje – podejmuje wiele inicjatyw szkoleniowych związanych z cyberbezpieczeństwem, promując szeroko rozumianą prewencję.

To oczywiście tylko przykłady, których można by przytoczyć o wiele więcej. Chodzi tu jednak tylko o naszkicowanie pewnego wycinka obrazu, w którym w działaniach NASK odbija się rola całego środowiska akademickiego:

• rozwój nauki, badań i technologii wpływających na poprawę cyberbezpieczeństwa
• przeciwdziałanie dezinformacji, wdrożenie skutecznych mechanizmów odsiewania fałszywych treści
• edukacja i jeszcze raz edukacja – nie tylko odbiorców końcowych, ale i samych edukatorów

Wiedza oraz odpowiednie narzędzia badawcze to najskuteczniejszy oręż, w jaki środowisko akademickie może wyposażyć osoby narażone na kontakt z cyberprzemocą, dezinformacją i innymi zagrożeniami cyfrowymi. To niezwykle istotna rola, ale równocześnie wielka odpowiedzialność.

M.B-S.: Warszawskie środowisko naukowe obsługiwane przez NASK w ramach sieci WARMAN było otwarte na usługi, które oferował PIONIER z MANami po projektach PLATON i MAN- Ha. Jak Pana zdaniem zostaną przyjęte usługi, które opracowujemy aktualnie w projekcie PIONIER LAB?

A.S.: – W sferze sieciowej (Lab1) proces wdrożenia powinien odbyć się w sposób prawie niezauważalny dla podłączonych jednostek. Wraz z rozbudową struktur wewnętrznych sieci pojawią się za to wyraźnie widoczne korzyści – nowe i charakteryzujące się lepszymi parametrami usługi dostępu do internetu i do sieci naukowych. Wykonanie sieci prywatnej dla rozproszonych jednostek pozwoli też na wygodną, zdalną kooperację pracowników i studentów, niezależnie od miejsca ich pracy, bez zauważalnych różnic w porównaniu do tradycyjnych form współpracy.

Laboratorium 2 przyniesie natomiast zupełnie nową usługę dostawy hiperprecyzyjnego zegara i czasu. Dla wielu laboratoriów i przy wielu pracach będzie to nieoceniona pomoc.

Wprowadzenie usług laboratorium 4 i 8 będzie dla nas wyzwaniem, choć wiemy, że usługi żywych laboratoriów i wsparcia preinkubacji są bardzo oczekiwane. Zasoby do robienia spotkań hybrydowych, wdrożeń w zakresie AR/VR czy IoT/OT będą bardzo cenne szczególnie dla młodych naukowców – animatorów cyfrowej rzeczywistości.

Według mnie, hitem będzie stanowisko badania odbioru materiałów audiowizualnych i wspomagania tworzenia interfejsu zgodnego z UX. Wskazanie, kiedy przekaz e-learningowy zaczyna nudzić, a które jego elementy zauważane są jako najmocniejsze, to bardzo przydatna wiedza. Bezcenne może okazać się także uzyskanie informacji o ergonomii tworzonej aplikacji – i to z określeniem źródeł ewentualnych problemów lub najchętniej zauważanego i wykorzystywanego elementu przekazu. To na pewno będzie ważna pomoc dla twórców, których w środowisku naukowo-akademickim Warszawy mamy bardzo dużo.

PIONIER-LAB przyniesie też wiele innych, nowych, ale i często odświeżonych usług. W czasie rozmów z pracownikami uczelni i instytutów Warszawy pojawiało się pytanie, kiedy pokażemy coś nowego i przydatnego w codziennej działalności jednostek naukowych. Myślę, że pomyślne wdrożenie PIONIER-LAB będzie najlepszą odpowiedzią na to pytania.

M.B-S.: Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa — Państwowy Instytut Badawczy – zmieniał się przez lata, ale działa nieprzerwanie i rozwija się od 1991 roku. Powitaliśmy nowy kalendarzowy rok, a zatem jakie wyzwania NASK stawia sobie na najbliższy rok, pięć, dziesięć lat?

A.S.: – To bardzo ciekawe pytanie, choć trochę z gatunku tych, na które nie da się odpowiedzieć precyzyjnie (zwłaszcza w dłuższych perspektywach czasowych) – ale które inspirują i skłaniają do refleksji. I pierwszą taką refleksją może być przypomnienie, że Państwowy Instytut Badawczy NASK nigdy nie działał i nie będzie działał sam dla siebie, ale funkcjonuje dla społeczeństwa i w ramach społeczeństwa w Polsce. Od lat staramy się, by było to coraz bardziej tzw. społeczeństwo informacyjne – bezpieczne, odporne i innowacyjne. I to jest pierwsze i nieustanne wyzwanie, jakie stawia sobie NASK zarówno obecnie, jak i w przyszłości.

W jaki sposób NASK chce realizować to zadanie? Jeśli spojrzymy bardziej szczegółowo na rok 2023, to zobaczymy między innymi perspektywę zakończenia budowy OSE, czyli ogólnopolskiej sieci dającej wszystkim zainteresowanym szkołom w Polsce dostęp do sieci internetowej, a zatem wyrównującej szanse rozwoju cyfrowego, niezależnie od miejsca zamieszkania najmłodszych uczestników naszego społeczeństwa. Najbliższy rok będzie też niewątpliwie czasem dalszych prac rozwojowych Krajowego Systemu Cyberbezpieczeństwa, tak aby polskie społeczeństwo informacyjne mogło funkcjonować w maksymalnie bezpiecznych warunkach. Jako Państwowy Instytut Badawczy będziemy też działać na rzecz skutecznego, praktycznego wdrażania nowoczesnych technologii właśnie w obszarze cyberbezpieczeństwa, między innymi poprzez pogłębianie wykorzystywanych już obecnie rozwiązań z zakresu tzw. sztucznej inteligencji. W tej dziedzinie będziemy także pogłębiać wiedzę o bezpieczeństwie AI, co może być już niedługo bardzo ważnym problemem w cyberbezpieczeństwie.

Trudniejsze jest precyzyjne naszkicowanie dłuższej perspektywy czasowej – pięcio- czy dziesięcioletniej – ale priorytetowe wyzwania, jakie stawia przed sobą NASK, pozostaną tak naprawdę niezmienne. Zawsze będzie to troska o innowacyjność w podejściu do korzystania z sieci połączona z nieustanną dbałością o cyberbezpieczeństwo, zawsze będziemy się też starać o maksymalną użyteczność rozwiązań sieciowych, służących polskim obywatelom i organizacjom działającym na terenie naszego kraju. Ale oczywiście kontekst tych starań będzie się zapewne zmieniał, wraz z rozwojem sieci stacjonarnych wielkich przepustowości, sieci 5G/6G, Internetu Rzeczy, komunikacji kwantowej (budowanej już obecnie np. w ramach projektu PIONIER-Q), zastosowaniach blockchain, sztucznej inteligencji, chmury, metaverse i dalej pogłębiającej się cyfryzacji (a może nawet cyborgizacji) użytkowników.

NASK zawsze będzie stał na straży tego, by nowe technologie wpływały na poprawę dobrostanu całego społeczeństwa i jego poszczególnych jednostek. I będzie dbać o to, by rozwój technologiczny wspomagał rozwój społeczny, w bezpiecznym środowisku i z odpowiadającym mu poziomem edukacji użytkowników sieci – zarówno w przyszłym roku, jak i w dalszej, niewątpliwie ciekawej, przyszłości…

Miejska Sieć Komputerowa LODMAN działa w ramach Politechniki Łódzkiej. Jednostką organizacyjną PŁ prowadzącą MSK LODMAN jest Uczelniane Centrum Informatyczne. Piotr Szefliński jest zastępcą dyrektora ds. sieci i usług sieciowych Uczelnianego Centrum Informatycznego Politechniki Łódzkiej. 

Magdalena Baranowska-Szczepańska (M.BS.): W grudniu dołączył Pan do grona członków Rady Konsorcjum PIONIER zastępując na tym miejscu dra. inż. Stanisława Starzaka. Z jakimi wyzwaniami rozpoczyna Pan pracę w tym szacownym gronie?

Piotr Szelfiński (P.S.): – Na wstępie chciałbym bardzo podziękować wszystkim, którzy postanowili mi zaufać. Faktycznie poprzeczka jest bardzo wysoko. Mam jednak to szczęście, że z doktorem inżynierem Stanisławem Starzakiem pracowałem przez ponad 20 lat i mogłem przez ten czas czerpać inspiracje, uczestnicząc wspólnie z nim w rozwoju Miejskiej Sieci Komputerowej LODMAN. Nie jestem więc całkiem nowicjuszem. Z wielu różnych spotkań PIONIERowych i projektowych znam też część osób z Rady Konsorcjum. Mam nadzieję, że dzięki temu łatwiej będzie mi rozpocząć współpracę w tym gronie. Co do wyzwań, to stoją przed nami wszystkimi: utrzymanie dobrej współpracy w swoich środowiskach naukowych, rozwijanie MANów i szukanie źródeł finansowania zarówno dla inwestycji infrastrukturalnych jak i dla naszych ludzi.

M.BS.: Przed Konsorcjum, a zwłaszcza przed Radą, czas podsumowań związany z jubileuszem 20-lecia, ale również kontynuacja realizowanych projektów. W które z nich ośrodek z Łodzi zaangażowany jest najbardziej?

P.S.: – Uczestniczymy w trzech dużych projektach: PIONIER-LAB (jak wszyscy), ale też PRACE-LAB i KMD. We wszystkich robimy ciekawe rzeczy, podnosimy swoje kompetencje, uczymy się współpracy. Najbardziej się cieszę jednak z tego, że do realizacji tych projektów udało nam się pozyskać zespół dużo szerszy niż tylko trzon naszego MANu. To była z jednej strony konieczność, którą rozumieją wszyscy realizatorzy tego „trójpaka”, ale też szansa i nowe, ważne i ciekawe wyzwanie dla wielu osób. I oczywiście wielka satysfakcja, że sami możemy wnieść nasze kompetencje do dyskusji i uczestniczyć w budowaniu efektów projektów. Oczywiście już zastanawiamy się co dalej ? Projekty mają swój czas realizacji, a pobudzone ambicje pozostają. Mam jednak nadzieję, że kontynuacja projektów, będzie miała miejsce i w ramach Konsorcjum PIONIER uda nam się znaleźć, jak dotąd bywało, sposób na „ucieczkę do przodu”.

M.BS: Rozmawiamy w ostatnich dniach 2022 roku i niebawem wkroczymy w 2023 rok. Początek roku to zwykle czas rozmów na temat wizji rozwoju, a zatem proszę powiedzieć o planach dotyczących działania Uczelnianego Centrum Informatycznego Politechniki Łódzkiej.

P. S: – Niestety zabrzmi to niezwykle banalnie, ale najważniejsze są finanse. W obecnym czasie ta sprawa nabiera szczególnego znaczenia, na wszystkich płaszczyznach. Poczynając od inwestycji, na które w roku 2022 po raz pierwszy nie uzyskaliśmy dotacji z MEiN, dalej myśląc o SPUBach, które otrzymywane ostatniego dnia października cieszą, ale nie pomagają spokojnie myśleć o bezpiecznym utrzymaniu funkcjonowania MANu, a kończąc na osobistych uposażeniach, dla których też nie widać dobrej perspektywy w sektorze szkół wyższych. Ale rok 2023 zapowiada się intensywnie i na pewno nie będzie to rok stagnacji. Będziemy jednak musieli znaleźć w tym czasie nowy sposób na funkcjonowanie, żeby nasza rozpędzona lokomotywa mogła jechać dalej.